این شهر باستانی در دوران فرمانروایی داریوش اول، خشایارشاه و اردشیر اول به عنوان پایتخت باشکوه و تشریفاتی هخامنشیان بر روی سکویی بالاتر از سطح جلگه ی مردوشت ساخته شد. سبک معماری هخامنشی شامل نوعی از تلفیق و ابداع است که تخت جمشید، به عنوان یکی از نشانه های مهم آن، از شاهکارهای هنر و معماری جهان باستان محسوب می شود.
کاخ های این مجموعه از قسمت های مهمی نظیر پلکان ورودی، دروازه ی ملل، کاخ آپادانا (کاخ بارعام سلطنتی)، کاخ تَچَرا (کاخ اختصاصی پادشاه)، کاخ هَدیش، کاخ سه دروازه، کاخ صد ستون، دروازه ی ناتمام و آرامگاه هایی در قسمت شرقی ساخته شده است. باستان شناسان کارکردهای خاصی را برای تخت جمشید برشمرده اند از قبیل مقر و استراحتگاهی موقت، محل برگزاری آیین نوروزی و جشن های بهاری، رصدخانه ای جهت انجام مطالعات نجومی، محل گردهمایی و شورا و پارلمان، نیایشگاهی بزرگ جهت برگزاری انجام مراسم مذهبی و همچنین به عنوان یک زیگورات که برگرفته از معماری زیگورات های میان رودان است. در این مجموعه سنگ های آهکی با رنگ های مختلف بدون استفاده از ملات و با استفاده از بست های فلزی در کنار یکدیگر قرار گرفته اند.
در ساخت مجموعه ی عظیم تخت جمشید افراد بی شماری حضور داشتند که علاوه بر دریافت حقوق از مزایای بیمه ی کارگری نیز بهره مند بودند. تخت جمشید درسال 331 پیش از میلاد توسط اسکندر مقدونی به آتش کشیده شد و بخش اعظم آن از میان رفت.
